Zwanenburg is kort na de drooglegging als buurtschap aan de Ringdijk ontstaan door de vestiging van landarbeiders en polderwerkers. Hier bestond al een woonkern op het oude land (Halfweg), waar één en ander te krijgen was. De verwantschap tussen beide dorpen is onder meer terug te zien in de naamgeving ‘Zwanenburg’; vernoemd naar het gemeenlandshuis ‘Swanenburg’ in Halfweg. Ter plekke spreekt men niet over de Ringvaart, maar over het ‘kanaal’. De watergrens is voor de inwoners van dit dubbeldorp geen scheiding, maar juist een verbinding. Tussen Zwanenburg en Halfweg bestaat van oudsher een hechte band. Door de fusie met Haarlemmerliede en Spaarnwoude zal deze gemeenschap vanaf 1 januari 2019 niet langer gescheiden worden door gemeentegrenzen. Met het nabije Haarlem hebben de bewoners veel minder binding. Buurt en dorp spelen een centrale rol in het dagelijks leven van Zwanenburgers. Men woont er vaak lang, kent elkaar goed en gaat intensief met elkaar om. Het gevoel van saamhorigheid in de buurt is er sterk. Bewoners besteden verreweg het grootste deel van de vrije tijd in hun eigen buurt en hebben weinig binding met de rest van Haarlemmermeer.
Zwanenburg
Voor de eeuwwisseling ‘1900’ was Zwanenburg een arbeidersbuurt van Halfweg. Het gehucht van 1.250 inwoners bestond uit dicht tegen elkaar aan gebouwde huizen. Pas in 1913, met de vaststelling van een uitbreidingsplan, kreeg Zwanenburg de status van een dorp. De dijkbebouwing uit die tijd bestaat nog steeds uit een combinatie van woningen, bedrijven en voorzieningen, compact naast elkaar gelegen. Het gebrek aan ruimte, gevolg van de ligging aan de Ringvaart, wordt hier enigszins goed gemaakt door het uitzicht over het water. Het uitzicht van weleer heeft door oprukkende bebouwing aan weidsheid ingeboet.
De gunstige ligging, halverwege het tramtraject Amsterdam – Haarlem, droeg in de eerste decaden van de 20ste eeuw bij aan versnelde groei. Veel grond was in bezit van een paar eigenaren, die het particulieren makkelijk maakten om in het bezit te komen van een eigen huis met een flinke tuin. Al vroeg kwamen in Zwanenburg arbeiders uit de stad wonen. In de uitbreiding uit de dertiger jaren tref je lommerrijke rechte straten met kleine eengezinswoningen met tuin, en hier en daar plantsoenen. Ook de straten zijn smaller. Het toegenomen autobezit vormt hier een probleem. De woningen in Zwanenburg werden gebouwd om arbeiders ‘uit de stad’ (Amsterdam) te huisvesten, waardoor de meeste woningen nog altijd tot het goedkope segment behoren en aantrekkelijk zijn voor minder draagkrachtigen. Het gemiddelde inkomen is in Zwanenburg lager dan elders in de gemeente; 210 huishoudens leven rond het sociaal minimum.
Begin zeventiger jaren telde het dorp meer dan 9.000 inwoners. Inmiddels was luchthaven Schiphol stormachtig aan het uitgroeien. De toen al reële geluidshinder en de verwachte toename beperkten de groei van Zwanenburg; een fase van stagnatie volgde. Gebouwd werd er nauwelijks meer. Gezinsverdunning en vergrijzing reduceerden het bevolkingsaantal met een kwart. Terugloop in inwonertal bracht het voorzieningenniveau van het dorp omlaag. Met de jaren verdwenen de school voor voortgezet onderwijs, het zwembad, en een aantal grotere bedrijven. In het dorpscentrum kwamen panden leeg te staan. De frequentie van het openbaar vervoer verminderde. De komende jaren zal Zwanenburg vergrijzen; het percentage jongeren loopt terug, terwijl het aandeel 65-plussers zal groeien.
Omdat de Ringvaart een belangrijke aan- en afvoerroute vormde, ontwikkelde de werkgelegenheid zich sterk. Halverwege de jaren ’70 telde Zwanenburg bijna 1.500 arbeidsplaatsen: er stond een grote meubelfabriek en een broodfabriek van Albert Heijn. Samen met Hoofddorp was Zwanenburg – Schiphol niet meegerekend – de banenmotor van Haarlemmermeer. De industrie verdween echter uit het dorp; zo sloot de CSM-suikerfabriek in Halfweg in 1992 haar deuren. De herontwikkeling van dit terrein tot een multifunctioneel complex met detailhandel, congreszalen en kantoren – bekend onder de naam ‘Sugar City’ – is nog volop in ontwikkeling.