Op de plaats van het huidige Vijfhuizen was voor de drooglegging van het Haarlemmermeer al land. De Vijfhuizerpolder strekte als landtong uit in het Spieringmeer. Om de doorstroom van schepen te bevorderen, werd de Ringvaart recht door de oude polder heen gegraven. Het land werd gescheiden van wat nu de overkant is. Toch is de verbondenheid met de overzijde altijd gebleven. Vijfhuizenaren genieten van hun rust en ruimte, met de nabijheid van stedelijke voorzieningen in Haarlem. Veel jongeren uit het dorp volgen daar middelbaar onderwijs.
Vijfhuizen
De ontwikkeling van Vijfhuizen kent drie fasen. Tot eind vijftiger jaren is het dorp organisch gegroeid. De belangrijkste bebouwing in ‘oud-Vijfhuizen’ ligt tegen de Ringdijk aan. Door de krappe ligging aan de weg bestaat hier nauwelijks openbare ruimte. Dit deel van de Ringdijk kent bovendien vrij druk verkeer. Vanaf de jaren ’60 vond in Vijfhuizen een periode van modernisering plaats. Het dorp telde in 1960 2.100 inwoners. De gemeente legde riolering, verharde bestrating en betere straatverlichting aan. Tegelijkertijd werd het dorp, in vijftien jaar tijd, met ongeveer 300 woningen uitgebreid. De opzet van de wijk is ruim ontworpen met grote tuinen, veel plantsoenen en sobere rijtjeswoningen. De bouw van zoveel woningen in korte tijd leidde tot een sociale transformatie van het dorp, waar ineens ook Haarlemse stedelingen kwamen wonen. Halverwege de jaren ’70 is Vijfhuizen tot 3.000 inwoners gegroeid. Veel inwoners richten zich voor hun sociale contacten en om te recreëren en boodschappen doen op Haarlem. In dezelfde tijd werkt Haarlem aan de overzijde van de Ringvaart aan stadsuitbreiding in Schalkwijk: de stad drukt zich dicht tegen Vijfhuizen aan. Vanaf de Vijfhuizerdijk is de hoogbouw van Schalkwijk in de verte goed te zien.
Na de snelle uitbreiding in de zestiger en zeventiger jaren wordt er twee decennia slechts beperkt bijgebouwd. Pas de VINEX-opgave, eind negentiger jaren, brengt Vijfhuizen weer in beeld als woningbouwlocatie voor grootschalige uitbreiding. De wijk Stellinghof laat het inwonertal oplopen tot het huidige aantal van 4.741. In deze wijk kreeg een viertal jonge architecten de gelegenheid om een ‘postmoderne’ woonomgeving te scheppen. Exuberante architectuur, met grote verscheidenheid aan stijlen, vormen en materialen. De postmoderne aandacht voor kleur en vorm tref je ook aan in het ontwerp van de openbare ruimte. Bij het ontwerp van woningfaçades en openbare ruimte heeft esthetiek het gewonnen van functionaliteit.
Het water langs de Vijfhuizerweg markeert de grens tussen het oude deel van Vijfhuizen en de Vinex-wijk Stellinghof. De twee delen zijn ruimtelijk strikt van elkaar gescheiden; de bouwstijl van de woningen en de wijze waarop de wijk is aangelegd lopen bovendien sterk uiteen. Een gevolg hiervan is dat de inwoners van het nieuwe en die van het oude deel in menig opzicht sterk van elkaar verschillen. Vijfhuizen is één dorp met twee leefgemeenschappen. Bewoners van Stellinghof wonen inmiddels al enige jaren in het dorp; de binding met hun eigen buurt is sterker geworden. Bijgevolg nam de sociale buurtcohesie in het dorp als geheel toe.
De nieuwbouw in Stellinghof is populair onder stedelingen, die hun wortels in Amsterdam en Haarlem hebben. Zij willen graag in een ‘dorpsachtige’, rustige en kindvriendelijke omgeving wonen. Deze netwerkstedelingen zijn veelal hoogopgeleid en hebben een navenant inkomensniveau. Het gemiddeld besteedbaar inkomen in Vijfhuizen behoort tot één van de hoogste in de polder. In Stellinghof wonen veel gezinnen met kinderen, in het oude deel juist veel ouderen. Een inwoner van Stellinghof is gemiddeld tien jaar jonger dan een inwoner van het oude dorp Vijfhuizen. De relatief jonge bevolking in Vijfhuizen – Stellinghof remt de vergrijzing – die zich de komende jaren in het oude deel van Vijfhuizen gaat manifesteren – af. Het aantal 75-plussers is alleen de laatste acht jaar al verdubbeld. De vraag naar geschikte woonruimte en nabijgelegen voorzieningen zal in het dorp gaan toenemen.